Realizm, 19. yüzyılın ikinci yarısında Fransa’da romantizmin aşırı duygusallığı ve klasisizmin idealize edilmiş anlatımına tepki olarak ortaya çıkan bir edebiyat akımıdır. Bu edebî akım, Auguste Comte’un pozitivizm felsefesinden etkilenerek edebiyatta bilimsel ve objektif bir yaklaşım benimsemiştir. Realistler, gözlem ve nesnelliği temel alarak toplumsal gerçekleri, günlük hayatı ve sıradan insanların hikâyelerini edebiyatın merkezine koymuştur. Realizm akımı Türk edebiyatında sadece roman ve hikâyeyi değil tiyatro ve şiiri de derinden etkilemiştir. Özellikle Tevfik Fikret, şiirlerinde toplumun gerçeklerini yansıtarak realizmin şiirdeki temsilcisi olmuştur. Ayrıca Hüseyin Rahmi Gürpınar da eserlerinde İstanbul’un gündelik hayatını hicivli ve gerçekçi bir dille ele almıştır.
Realizm Akımı Temel Özellikleri
• Günlük hayatın sade ve gerçekçi anlatımı
• Detaylı betimlemeler ve karakter analizleri
• Tarafsız, nesnel ve gözleme dayalı bir üslup
• Psikolojik derinlik ve toplumsal eleştiri
• Hayalî ve abartılı unsurlardan kaçınma
Türk Edebiyatında Realizmin Gelişimi
Türk edebiyatında realizm, Tanzimat’ın ikinci dönemiyle (1876-1895) ortaya çıkmış, Servetifünun, Millî Edebiyat ve Cumhuriyet dönemlerinde etkisini derinleştirerek sürdürmüştür. Batılılaşma hareketleriyle eşzamanlı olarak edebiyatımıza giren bu akım, roman ve hikâye türlerinin modernleşmesinde büyük rol oynamıştır.
Realizm Akımı Türk Temsilcileri
1. Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1914)
Eseri: Araba Sevdası (1896)Türk edebiyatında realizmin ilk önemli örneği kabul edilir. Roman, alafranga özentiliği ve toplumsal yozlaşmayı Bihruz Bey karakteri üzerinden gerçekçi ve ironik bir anlatımla eleştirir.
Katkısı: Romantizmden realizme geçişte köprü olmuştur.
2. Halit Ziya Uşaklıgil (1866-1945)
Eserleri: Aşk-ı Memnu (1900), Mai ve Siyah (1897)
Türk romanının Batılı anlamda gerçekçi çizgide gelişmesine öncülük eden Halit Ziya, karakterlerinin psikolojik derinliklerini ve toplumsal ilişkilerini detaylı bir gözlemle işler. Dil işçiliği ve modern anlatımıyla ön plana çıkar.
Katkısı: Türk romanına modern anlatım tekniklerini kazandırmıştır.
3. Mehmet Rauf (1875-1931)
Eseri: Eylül (1901)
Türk edebiyatındaki ilk psikolojik roman olarak bilinen Eylül, aşk, ihanet ve karakterlerin iç çatışmalarını derinlemesine inceler. Realist anlatımı psikolojik çözümlemelerle harmanlayarak özgün bir tarz yaratır.
Katkısı: Psikolojik realizmin öncüsü olmuştur.
4. Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974)
Eserleri: Yaban (1932), Kiralık Konak (1922)
Milli Mücadele ve Cumhuriyet dönemlerinin sosyal dönüşümlerini çarpıcı bir gerçekçilikle eserlerine taşıyan Yakup Kadri, aydın-halk çatışmasını gerçekçi ve eleştirel bir perspektifle işlemiştir.
Katkısı: Millî Mücadele dönemini realist bir perspektifle yorumlamıştır.
5. Memduh Şevket Esendal (1883-1952)
Eseri: Ayaşlı ve Kiracıları (1934)
Cumhuriyet’in ilk yıllarında Ankara’daki sosyal hayatı günlük yaşamın sıradanlığı içinde yansıtan Esendal, durum hikâyeleriyle Anton Çehov tarzını Türk edebiyatına başarıyla uygulamıştır.
Katkısı: Sade dil ve günlük yaşamın şiirselliğini harmanlamıştır.
6. Reşat Nuri Güntekin (1889-1956)
Eserleri: Çalıkuşu (1922), Yeşil Gece (1928)
Anadolu’nun sosyal sorunlarını ve eğitim konusunu mizahi, akıcı ve eleştirel bir dille işleyerek sosyal realizme güçlü katkılar yapmıştır.
Katkısı: Anadolu insanının yaşamını edebiyata taşıyarak sosyal realizmi güçlendirmiştir.
Diğer Önemli Türk Realistleri ve Eserleri
| Yazar | Eserler | Realist Özellikler |
| Refik Halit Karay | Memleket Hikâyeleri (1919) | Sürgün anılarına dayalı, sosyal eleştiri |
| Sait Faik Abasıyanık | Semaver (1936) | İstanbul’un sıradan insanları üzerine gerçekçi ve lirik anlatım |
| Halide Edip Adıvar | Sinekli Bakkal (1936) | Toplumsal değişim ve kadın kimliğinin gerçekçi tasviri |
| Nabizade Nazım | Karabibik (1890) | Köy yaşamını konu edinen ilk realist eser |
Realizm ve Natüralizm Farkı
Türk edebiyatında sıklıkla karıştırılan realizm ve natüralizm, birbirinden bazı nüanslarla ayrılır. Natüralizm, realizmin ileri bir aşaması olarak çevre ve soyaçekim gibi bilimsel unsurlara vurgu yapar. Nabizade Nazım ve Beşir Fuat gibi yazarlar eserlerinde natüralist etkiler taşısa da, realizm sınırları içinde değerlendirilebilen eserler vermiştir.
Realizmin Türk Edebiyatına Katkısı ve Günümüze Yansıması
Türk edebiyatında realizm, yalnızca bireysel ve toplumsal gerçekleri gözler önüne sermekle kalmaz, aynı zamanda edebiyatı halkın yaşamına daha yakın hale getirir. Tevfik Fikret şiirlerinde, Hüseyin Rahmi Gürpınar romanlarında realizmi güçlü biçimde yansıtmıştır. Cumhuriyet sonrası Orhan Kemal, Kemal Tahir ve Fakir Baykurt bu akımı sosyal gerçekçilikle sürdürürken, günümüzde Ayfer Tunç gibi yazarlar realizmin modern biçimlerini eserlerinde kullanmaya devam etmektedir.
Realizm Akımı Türk Temsilcileri ve Sonuç
Realizm, Türk edebiyatına güçlü bir miras bırakmıştır. Gerçekçi yazarlar, toplumun aynası olmuş, geçmişin anlaşılması ve günümüzün yorumlanması için kalıcı eserler üretmişlerdir. Bu yönüyle realizm, edebiyatımızın temel taşlarından biri olarak kalmaya devam etmektedir.
